Ottomaans vleugje in 'de sok' van het zuiden

Lieve allemaal,

De zomer zindert in Pristina. Qua temperatuur doen we het niet slecht hier, al schijnen we wel de natste zomer in honderd jaar te beleven. Qua politieke ontwikkelingen blijkt het tot nu toe vooral een zomer van wachten te zijn; een nieuw kabinet wordt waarschijnlijk pas ergens midden september gevormd. De arrestatie van inmiddels 44 vermeende ‘Syriëgangers’ leverde vorige week nog wel even wat onrust op. Vooral de media en de politiek lijken zich er mee bezig te houden, de rest van Kosovo is druk met het vakantie- en bruiloftenseizoen.

Ik heb lang getwijfeld over wat ik deze keer allemaal zou gaan schrijven. Niet zo zeer over de werk gerelateerde onderwerpen, maar meer de persoonlijke ervaringen – en daarmee ook de mindere kanten – van het wonen en werken in een vreemd land. Een blog is immers geen dagboek. Toch, omdat ik het wel eens eerder over minder leuke ervaringen gehad heb en ik inmiddels ook de vraag heb gekregen of het wel goed met me gaat de laatste tijd, schrijf ik het alsnog maar op: sinds eind juli ben ik weer single.

Op dit moment doet het veel pijn, ben ik verdrietig en soms kwaad - de bekende symptomen van liefdesverdriet.

Hier laat ik het graag bij. Ik heb ook geen behoefte aan reacties hierop. Uiteindelijk is dit blog bedoeld voor de reisverhalen en de meer positieve en interessante ervaringen met het leven en werk hier. Ik hoor en lees veel liever wat men bijvoorbeeld denkt over de recent naar buiten gebrachte resultaten van de Special Investigative Task Force (SITF), het driejarige onderzoek van de Europese Commissie (EC) naar oorlogsmisdaden begaan door het Kosovaarse Bevrijdingsleger (KLA) tijdens de oorlog in 1998-1999 en in de periode vlak daarna.

Op 29 juli heeft de hoofdaanklager van de SITF bekend gemaakt voldoende bewijs te hebben om een aantal voormalige KLA-kopstukken te vervolgen voor praktijken gericht op etnische zuivering, ofwel misdaden tegen de menselijkheid. Ook zijn er sterke aanwijzingen dat een klein groepje Servische Kosovaren vanwege orgaanroof om het leven gebracht is. De SITF zal dit blijven onderzoeken, maar gaf aan dat getuige intimidatie een veel voorkomend probleem is met betrekking tot deze beschuldigingen.

De resultaten maken duidelijk dat zowel het Servische leger/partizanen als oud-leden van de KLA afschuwelijke dingen op hun geweten hebben. Het aantal slachtoffers aan beide kanten mag dan wel verschillen; “there cannot be one ‘justice’ for the winners and another ‘justice’ for the ‘losers’”. Zodra Kosovo eindelijk een nieuwe regering heeft zal het spel gaan beginnen over de oprichting van de internationale rechtbank waar de verdachten aan voorgeleid moeten worden ergens in 2015.

De resultaten van de SITF liggen gevoelig in Kosovo. Voor velen is de strijd van de KLA een ‘just war’ geweest, tegen onderdrukking door de Serviërs en voor onafhankelijkheid. Anno 2014 weten we ook dat binnen de KLA een groot segment eerder voorstander was voor ‘hereniging’ met Albanië. Die wens grijpt weer terug op de plannen van de Liga van Prizren uit de 19e eeuw.

De Liga van Prizren was een club van politieke leiders uit de Prizren regio die een grotere autonomie voor het Albanese volk binnen het tanende Ottomaanse Rijk trachtte te bepleiten tijdens het Congres van Berlijn in 1878. Bij gebrek aan gehoor bij de grote wereldleiders besloot de Liga de wapens op te pakken om het Albanese volk te verdedigen tegen de toen oprukkende Serviërs en Montenegrijnen. Dit deed de Liga met zo veel succes, dat de leiders hun doel van autonomie binnen het Ottomaanse Rijk naar dat van onafhankelijkheid van het Albanese volk (binnen een gebied wat ongeveer met het huidige Albanië en Kosovo overeenkomt) verlegden. De Ottomanen voelden zich op hun beurt hier weer bedreigd genoeg door om een troepenmacht op de Liga af te sturen. In 1881 viel definitief het doek voor de Liga. De zaad van Albanees nationalisme was echter gezaaid.

Mocht de naam Prizren enigszins bekend voorkomen, is dat omdat ik vorig jaar juli met mijn moeder en mijn zusje (en in september nog met mijn toenmalige relatie) deze stad bezocht heb. Prizren is gelegen in ‘de sok’ van het zuiden, het enige gedeelte van Kosovo wat ik nog niet behandeld heb in mijn blogs over de plaatsen die ik bezocht heb en dingen die ik heb mogen zien en beleven in dit land. Daarom vandaag, een laatste ouderwets Kosovo blog over de mooiste stad van het land, wandelen in een wel/niet-mijnen-vrij gebied, zwemmen tussen de heuvels en het beste festival van Kosovo.

Prizren is de mooiste stad van Kosovo. Het is een stad die leeft en echt sfeer uitstraalt. Prizren is een van de steden waarvan de oude Ottomaanse architectuur het beste bewaard is gebleven; wanneer je door het centrum loopt kom je een grote hoeveelheid oude kulla’s (traditionele Ottomaanse huizen) tegen, moskeeën uit de o.a. de 17e eeuw, filigree shops, koffiebars in bazaar stijl en een oude hammam, die af en toe nog voor iets cultureels gebruikt wordt. De rivier de Lumbhardi draagt extra bij aan de relaxte sfeer. Je kunt in Prizren langs de rivier door het centrum richting het nationaal park ten zuidoosten van Prizren slenteren, mits je niet afgeleid raakt door winkels/koffiebars/terras gangers/de paardenkoets/verdwaalde toeristen (ja echt, ze zijn er!). Een rivier die door een stadscentrum heen loopt maakt zo veel verschil voor de sfeer en uitstraling van een stad. Het is wat Pristina echt ontbreekt soms.

Wanneer ik door Prizren loop, kan ik me ook wel voorstellen dat deze stad ooit een van de belangrijkste steden van Kosovo geweest is. Ten tijde van de Servische middeleeuwse overheersing (13e eeuw n. Chr.) groeide Prizren dankzij een centrale ligging uit tot het commerciële distributiecentrum van de Kosovo regio. Als gevolg was de stad ook een echte smeltkroes van Katholieken, Orthodoxe Serviërs én Albanezen, Albanese Moslims en Turken. Nadat de stad in de 15e eeuw was veroverd door de Ottomanen, zou de stad uitgroeien tot de administratieve hoofdstad van een gebied wat het grootste deel van het huidige zuidoosten van Kosovo én Zuid-Servië omvatte. Een van de grootste Ottomaanse legereenheden was gestationeerd in het fort vlak gelegen boven de stad. Nu zijn er alleen nog ruïnes van over, van waar je een fantastisch uitzicht hebt over de stad. Je moet er wel even flink voor omhoog wandelen, maar dat is alleen maar goed voor de kuitspieren.

De macht van Prizren was voorbij met de opening van de Thessaloníki-Pristina-Mitrovica-Belgrado spoorlijn in 1874. Die macht zou nooit meer terugkeren, evenmin als de etnische en religieuze tolerantie en diversiteit van de 13e-16e eeuw. Dankzij meerdere conflicten in de 17e en begin 20e eeuw en onder het communistische bewind in de jaren ’50 zouden vooral de Turken uit Prizren vertrekken. Religieuze tolerantie nam eveneens af vanaf het begin van de 20e eeuw, maar tijdens de Kosovo Oorlog en de rellen van 2004 is de grootste schade aangericht aan zowel moskeeën als Servisch-Orthodoxe kerken en kloosters in en rondom de stad. De meeste moskeeën zijn inmiddels wel hersteld en aan sommige Orthodoxe kerken is een begin gemaakt. De vraag is alleen voor wie, omdat tijdens de rellen in 2004 bijna alle in Prizren woonachtige Servische-Kosovaren uit de stad zijn verdreven. Wanneer je naar boven richting de fortruïnes loopt zie je nog steeds een groot aantal half afgebrande, inmiddels ruim 10 jaar verlaten en nu half door de natuur terug geclaimde huizen.

Prizren doet haar best om de oorlog en het meer recente conflictverleden achter zich te laten en is daar redelijk succesvol in dankzij het beste festival wat Kosovo te bieden heeft: het internationale documentaire festival DokuFest. Het eerste festival werd georganiseerd in 2002, toen een groepje vrienden drie openbare filmavonden besloot te houden in de ruïnes van de oude bioscoop. Het bleek een succes en dat succes dendert al 13 jaar voort; dit jaar staan er weer rond de 250 lokale en internationale documentaires (ook uit Servië) op het programma, over het thema 'change'. Vorig jaar heb ik DokuFest overgeslagen in lieu voor het Green Music Festival. Stiekem had ik daar altijd wel een beetje spijt van, dus gister heb ik mij even enorm tegoed gedaan aan een dagje docu’s hoppen en de relaxte, vrolijke sfeer. Het leuke aan DokuFest is dat je docu’s op allerlei aparte locaties kan kijken, bijvoorbeeld op de rivieroever en op het oude fort.

Ik heb gister een paar goede documentaires gezien, zoals het indringende ‘We come as friends’, over Zuid-Soedan als slachtoffer van ‘neokolonisatie’. De documentaire komt uit 2011, de periode voor en vlak na onafhankelijkheid. In de docu komen onder andere de luxe uitwassen van de hulpindustrie voorbij, land grabbing door internationale ondernemingen en de bijna sektarische invloed van Amerikaanse zendelingen. Veel beelden waren herkenbaar, zoals de viering van onafhankelijkheid. Tegelijkertijd deed de documentaire me weer eens beseffen dat ook ik in die tijd geïsoleerd was van veel ontwikkelingen die buiten Juba plaatsvonden, zoals de economische wedloop tussen grootmachten China en de Verenigde Staten in de (Zuid-) Soedanese olie-industrie en de meer negatieve gevolgen daarvan voor de lokale bevolking. Anno 2014 ben ik natuurlijk op een bepaalde manier weer net zo geïsoleerd – het bijna onoverkomelijke gevolg van woonachtig zijn en werken in Pristina en haar internationale ‘bubble’.

Over Prizren en DokuFest kan ik nog wel langer doorgaan, maar laat ik de natuur van ‘de sok’ niet vergeten. De natuur in Zuid-Kosovo is echt ontzettend mooi. Dat vond ik sowieso al toen ik vorig jaar in Dragash, ten zuiden van Prizren, ben wezen wandelen met toen nog mijn knettergekke IBCM collega Attila. Wanneer je in het meer zuidelijke deel van ‘de sok’ wandelt, loop je eigenlijk tussen aan de ene kant de bergketen die Kosovo van Albanië scheidt en aan de andere kant de bergen die de grens met Macedonië vormen. En dat levert erg gave uitzichten op.

Dragash is een bekend wandelgebied onder de echte ‘hikers’. Attila en ik wilden toentertijd natuurlijk niet voor deze types onder doen, dus hop, wij ook de wildernis in. Alleen heb ik nou nooit echt goed begrepen of het laatste gedeelte van de behoorlijke wandeling omhoog nou wel of niet door een mijnen-vrij-verklaard gebied was. Attila, die er navraag over gedaan had in het Gorani dorpje waar we doorheen waren gekomen, gaf later toe dat de bewoner die hij gesproken had het ook niet zeker wist - die had kennelijk gezegd dat hij al een tijd niets meer gehoord had over schapen of mensen die waren opgeblazen. Het duidelijk veel gebruikte schapen pad dat we na een kilometer of drie tegenkwamen was een opluchting.

Nu ik het toch over waaghalzerij heb... Lisa (de nieuwe stagiaire op de ambassade), Charlene (IBCM) en ik hadden twee weken terug het leuke idee om een voor ons nog onbekend zwembad te bezoeken, ongeveer 15 km bij Prizren vandaan. De heen- en terugweg van Pristina naar het zwembad was een prachtig avontuur, vooral omdat we met de IBCM auto niet harder dan 70 km/u over de snelweg konden cruisen waar men 130 km/u mag rijden. Dat komt ervan als je met een auto op stap gaat die normaal alleen maar gebruikt wordt voor ritjes tussen de IBCM noord- en zuid campus en dus bij een beetje gas geven meteen oververhit raakt. Wij hebben in ieder geval hard gelachen om alle auto’s die achter ons liepen te toeteren dat we moesten doorrijden. Het was een recept voor een aflevering van een slechte sitcom.

Het zwembad zelf, of eigenlijk de drie baden van het hotel Solid, waren overigens ook echt de moeite waard. Ik durf wel te beweren dat deze baden de nummer 2 positie van tofste zwembaden in Kosovo bekleden (Zveçan staat nog steeds op 1). Vooral vanwege de natuur rondom de zwembaden; Kosovaarse zwembaden blijven uiteindelijk te druk en het macho-gehalte ligt er meestal toch echt veel te dik bovenop. Ach, we hadden wat om over te klagen en op zo’n zondagmiddag klaar ik het hoofdje weer voor de werkweek.

Dit is mijn laatste post voor het ‘Groeten uit Mitrovica’ blog. Immers, ik woon en werk niet meer in Mitrovica en dit blog was vooral voor de ervaringen met Kosovo en Mitrovica bedoeld. Daarom start ik binnenkort een nieuw blog, waarin de focus meer op de gehele Balkanregio zal komen te liggen. Komen eindelijk steden zoals Belgrado en Novi Sad en het verkennen van Macedonië aan bod. Ah, en natuurlijk de belangrijke politieke en maatschappelijke ontwikkelingen hier in Kosovo.

Ik hoop dat iedereen de verhalen van de afgelopen anderhalf jaar met veel plezier gelezen heeft.

Wie weet, tot op het nieuwe blog!

Anika