The Wild Wild West of Kosovo

A jeni lodhë?

Een standaard begroeting in het Albanees, waarvan de letterlijke vertaling ‘ben je moe?’ is. Gezien de huidige warmte (in Pristina is het sinds enkele weken overdag niet beneden de 30 graden geweest) en een standaard luiheid die Kosovaren regelmatig kenmerkt, is het een normale vraag om te stellen.

Inmiddels woon ik vier weken in Pristina. Vorig jaar heb ik over Pristina geschreven dat het een hoofdstad is die net de plank misslaat, maar ik geef toe dat er genoeg moois in Pristina te ontdekken valt. Zo heeft Pristina bijvoorbeeld een aantal prachtige parken waarin ik inmiddels al mijn hardlooproutes heb uitgestippeld, de beste sandwich bar van Kosovo (maar niet de beste pizzeria, dat is en blijft Tiffany’s in Mitrovica), een bioscoop waar zowaar de laatste Hollywood films draaien en supermarkten waar je fatsoenlijke kaas kunt kopen.

Natuurlijk gebeurden er ineens allerlei spannende dingen in Mitrovica net nadat ik verhuisd was. Ik ben drie dagen weg uit noord, en vervolgens naaien de politici en bestuurders in Belgrado en Noord-Mitrovica hier de boel op door de zand- en grindhoop die eerst de barricade op de hoofdbrug vormde, te vervangen door drie rijen met plantenbakken en daartussen een paar grasmatten. Een gewaagde actie, waarmee de politieke leiders in noord-Mitrovica en Belgrado natuurlijk de woede van de Kosovaarse politiek op hun hals haalden, maar waar de Serviërs op hun beurt weer vakkundig mee omgaan door de nieuwe barricade te presenteren als een ‘vredespark’ en als een teken van verzoening. Een beeldvorming die nog eens versterkt wordt door een uit de hand gelopen protest in zuid-Mitrovica tegen de nieuwe barricade, al weten we inmiddels dat deze eigenlijk georganiseerd was om de huidige bestuurders van zuid-Mitrovica in diskrediet te brengen. Inmiddels zijn ze in noord het ‘park’ aan het uitbreiden met een promenade voor de brug.

Niet alleen de situatie in Mitrovica houdt me van de straat. De verkiezingsuitslag en het politieke gekonkel er omheen over de vraag wie de formateur mag leveren hielden mij redelijk bezig met allerlei analyses en rapportages. Voor de beantwoording van de vraag moest een interpretatie van het Constitutioneel Hof aan te pas komen, waarvan we weten dat het ‘in dienst is’ van de PDK. Het zal niemand verbazen dat het oordeel van het Hof licht in het voordeel van de PDK was. De vraag welke partij de parlementsvoorzitter mag leveren is het laatste akkefietje. Deze diende zich aan tijdens de inaugurele parlementszitting afgelopen donderdag. Daar mocht ik ook bij aanwezig zijn en ik heb die dag kunnen genieten van een drama in zes bedrijven, met geschreeuw, weglopen en een mogelijk constitutioneel incorrecte heropening van de sessie. De Kosovaarse media spreekt zelfs van een coup d’etat. De PDK stapt opnieuw naar het Costitutioneel Hof en dit kan de start van een nieuwe parlementaire cyclus nog eens 60 dagen vertragen. Het is een hete zomer in Pristina.

Gelukkig maar dat mijn moeder en zusje net voor deze politieke soap en de zinderende hitte een weekje langs gekomen zijn (een fantastisch verjaardagscadeau). Over ons tripjes naar Skopje en Ohrid in Macedonië zal ik nog wel eens bloggen. Het gaat namelijk nog wel even duren voor ik me door de meer dan 1000 foto’s heengeworsteld heb die door ons drieën geschoten zijn.

Het blog van vandaag is verder dan ook een ouderwets Kosovo blog met daarin feitjes en anekdotes over de plaatsen die ik bezocht heb op het westelijk gelegen Metohija of Dukajin plateau. Daar hebben we sinds december er niet meer een van gehad en aangezien ik twee weken terug de laatste bezienswaardigheid in het westen van Kosovo bezocht heb, werd het er eens tijd voor.

In mijn blog van december 2013 heb ik uitgelegd dat Kosovo uit twee plateaus bestaat: het Kosovo plateau in het oosten en het Metohija plateau (of het Dukajin plateau in het Albanees) in het westen. En dames en heren, het Metohija plateau is het Wild Wild West van Kosovo, wat betreft natuur en georganiseerde misdaad.

Voor de georganiseerde misdaad moeten we naar het noordwesten van Kosovo, richting Peja. Wanneer ik door Peja heenloop denk ik vaak aan een (lichtelijk door ondergetekende aangepaste) quote uit de remake van The Great Gatsby: in Peja the parties are bigger, morals are looser, girls are prettier, liquor is cheaper and criminality the highest. Niet dat je het meteen zou zeggen, aangezien Peja een saaie indruk maakt, al roepen de delen van de oude bazaar die de bombardementen in 1999 doorstaan hebben juist een meer oosters gevoel op. Toch is het Dukagjini hotel in het centrum van Peja afgelopen november op klaarlichte dag nog getuige geweest van een liquidatie van twee (vermoedelijke) drugsdealers die op het terras van het hotel een kopje koffie aan het drinken waren. Uit informatie van kennissen bij EULEX weet ik dat de meeste criminele activiteiten in de westelijke hoek van Kosovo plaatsvinden – en dan vooral rondom Peja.

Peja wordt gecontroleerd door een aantal families, die ook niet vies zijn van – naar men zegt – drugshandel, wapensmokkel, (vriendjes)politiek en geldwitwasserij. Een beruchte familie uit deze streek is de Lluka clan. Deze clan bezit een van de grootste bedrijven in Kosovo, Dukagjini (o.a. boekhandels, print shops, een verzekeringsbedrijf, een privaat pensioenfonds en het al eerder genoemde hotel). Klinkt vrij normaal, maar Ekrem Lluka, het hoofd van de familie, wordt niet voor niets ook wel de ‘Berlusconi’ van Kosovo genoemd.

Gelukkig is Peja niet alleen maar een criminele bende. De natuur rondom Peja is echt fantastisch. Ten noorden van Peja ligt bijvoorbeeld de Drini i Bardhë, de witte waterval. En direct achter Peja begint een van de mooiste natuurgebieden van Kosovo: de Rugova vallei. De Rugova vallei is een 12 kilometer lange kloof die richting Montenegro leidt. Wanneer je er doorheen rijdt, kom je langs steile bergwanden die tot 2 kilometer hoog reiken, watervallen, kleine dorpjes, skigebieden, grotten en oeroude bossen. De Rugova vallei maakt onderdeel uit van de Bjeshkët e Namuna, de ‘vervloekte bergen’, een bergketen die zich uitstrekt van Noord-Albanië tot Noord-Kosovo en Oost-Montenegro. De bergketen dankt zijn naam aan de wildheid en ontoegankelijkheid van deze bergen. Anno 2014 valt dat laatste natuurlijk wel mee, maar er schijnen nog steeds beren, wolven en everzwijnen in de Rugova vallei rond te zwerven.

Vlak voor het begin van de vallei ligt een van de mooiste en oudste kloosters van Kosovo: het Peć Patriarchaat, een Servisch-Orthodoxe vrouwenklooster. Peja (ook wel Peć in het Servisch) is bekend geworden als het Patriarchaat van de Servisch-Orthodoxe kerk tijdens de late middeleeuwen tot ergens eind 18e eeuw, toen het Patriarchaat door de Ottomanen gesloten werd. Het Patriarchaat werd na het einde van de Balkanoorlog in 1913 heropend. Tijdens de onrusten in 2004 (naar aanleiding van de verdronken Albanese kinderen in de Ibar in Mitrovica) hebben de meer radicale Albanese-Kosovaren uit Peja de kloosterkerken van het Patriarchaat in brand proberen te steken. Onder andere het dak is toen ernstig beschadigd geraakt, evenals een deel van de buitenmuren en helaas toch ook de binnenkant van vier van de zeven kloosterkerken. Nog steeds wordt het klooster bewaakt door de Kosovo Police, maar de nonnen zijn gelukkig minder argwanend dan in de periode na 2004 (maar, wee je gebeentje als je een camera in de kloosterkerken te voorschijn probeert te halen!)

Kosovo kent vier grote Servisch-Orthodoxe kloosters: het Peć Patriarchaat, de vrouwenkloosters van Gracanica en Devič (over beiden heb ik afgelopen december geblogd) en het Deçan mannenklooster, gelegen tussen Peja en Gjakova. Net als het vrouwenklooster in Peja en het vrouwenklooster van Devič, wordt het mannenklooster in Deçan nog steeds bewaakt door KFOR troepen. Zelf vind ik het Peć Patriarchaat het mooist, mede vanwege de kloostertuin, de buitenkant van de kloosterkerken en de Rugova vallei op de achtergrond, maar de binnenkant van de kerk van het Deçan klooster is eveneens schitterend. Ondanks een grote brand in de 17e eeuw en de rellen in 2004 zijn de icoonschilderingen in de kerk, dankzij meerdere renovatiewerkzaamheden die met niets anders dan liefde zijn gedaan, prachtig bewaard gebleven. Ik was er even stil van.

Deçan is overigens ook bekend vanwege een van de machtigste (politieke en criminele) families van Kosovo die zijn oorsprong in dit dorp heeft: de Haradinaj clan. Hoofd van deze clan is Ramush Haradinaj, huidige politiek leider van de AAK (vierde partij in het parlement), oud KLA-commandant en voormalig premier van Kosovo in 2004, tot hij voor het ICTY mocht verschijnen vanwege een beschuldiging over oorlogsmisdaden begaan tijdens de Kosovo oorlog. De vete tussen de Haradinaj clan en de Musaj clan over macht en de controle over de minder legale activiteiten in de Peja/Deçan regio, is legendarisch. Beide families zijn niet vies van moord en doodslag en in 2006 leidde dat nog tot de liquidatie van de toen 24-jarige Enver Haradinaj, broer van Ramush Haradinaj, die zelf op dat moment berecht werd door de ICTY in Den Haag. Haradinaj is overigens twee keer vrijgesproken.

Ten zuiden van Deçan ligt de stad Gjakova, de stad waarover mijn Kosovo gids/bijbel schrijft dat ‘if you live in Kosovo, you should be ashamed if you have never spend a day in Gjakova’. Gelukkig ben ik als international woonachtig in Kosovo maar liefst twee keer in Gjakova geweest, een keer om de stad te verkennen en een keer voor de ambassade.

Gjakova was in het oude Joegoslavië dé stad die de politieke een bestuurlijke elite leverde voor de Autonome Regio Kosovo in de jaren ’70. De stad had zijn eigen vliegveld en in de oude bazaar bevonden zich onder andere de beste leerrooiers van het land. De Kosovo oorlog maakte hier een einde aan; vanwege de ligging van Gjakova aan de voet van de bergpartij die Kosovo van Albanië scheidt (onderdeel van de al eerder genoemde ‘Vervloekte bergen’) werd de stad een thuishaven voor het Kosovaars Bevrijdingsleger, wat op grove vergeldingen van het Servische leger (en partizanengroepen) kwam te staan. Zo is de oude bazaar in Gjakova bijna volledig verwoest, en hebben in de regio meerdere massamoorden plaatsgevonden.

De oude bazaar is na de oorlog bijna volledig opnieuw opgebouwd in de oude traditionele stijl. Helaas roept de bazaar ondanks de architectuur toch niet het oude gevoel van een bruizende markt op zoals bijvoorbeeld de bazaar van Peja. Dit komt voornamelijk door de vele koffiebars die zich in de kleine winkellokaties gevestigd hebben, en zoals het goede Kosovaarse koffiebars betaamd, loeihard de Albanese top 25 draaien. Gelukkig maakt het muziekcentrum van Gjakova veel goed; daar wordt elk jaar het ReMusica festival georganiseerd, wat draait om klassieke muziek. Voor de ambassade heb ik het pianoconcert van de Nederlander Marcel Worms mogen bezoeken en kunnen genieten van een prachtige uitvoering van de Goldberg variaties van Bach en Philip Glass zijn Metamorphosen 1,2 en 4.

Wat ook opgeknapt is in Gjakova, maar helaas ten prooi is gevallen aan het typische Kosovaarse gedrag om van de leefomgeving een vuilnisbelt te maken, is de oude Ottomaanse brug die je de stad uitleidt richting Albanië. Een aantal jaar na restauratie in 2004 is de brug nog gebruikt voor brugspringwedstrijden, nu is het een van de lokale afvalstortplaatsen.

De laatste juweeltjes in West-Kosovo zijn de Mirusha watervallen. De Mirusha watervallen liggen verstopt in een kloof ergens tussen Pristina en Gjakova in. Samen met Willem ben ik daar twee weken geleden heen geweest. Wat een prachtige plek. We hebben een middagje bij de eerste waterval (van ik geloof twaalf) gezeten, and yours truly is natuurlijk wezen zwemmen. De eerste waterval mondt uit in een rond basin, wat tot enige verbazing gewoon echt schoon was. Heerlijk water, redelijk koud, maar een beetje Nederlandse duikt er gewoon in vanaf de wat lagere rotsen. Mijn innerlijke 7-jarige was gelukkig. Van de 10 meter hoge waterval ben ik uiteindelijk toch maar niet naar beneden gesprongen – zag Willem al moeilijk kijken bij het idee – maar wie weet, de zomer duurt nog lang...

En met die gedachte komen we weer aan het einde van dit relaas. De laatste foto bij dit blog is trouwens een kaartje van West-Kosovo, zodat iedereen een beetje een idee heeft waar wat ligt.

Rest mij wat betreft ontdekkingen in Kosovo zelf nu alleen nog een blog over ‘de sok van Kosovo’, het zuidelijke punt van het land. Kosovo heb ik inmiddels wel helemaal verkend, dus de blik richt zich nu meer op de bredere Balkan, naast natuurlijk tof werk wat steeds aantrekkelijker begint te worden als carrière. Then again, springen van die Mirusha waterval staat nog steeds op het lijstje!

Dikke kus,

Anika