Wegwijs in het noorden

Lieve allemaal,

Time flies when you’re having fun, en dus bevind ik mij alweer over de helft van mijn tweede week hier in Mitrovica. Op het werk weet ik zo langzamerhand de meeste namen bij de correcte gezichten te onthouden, en heb ik inmiddels ook een paar leuke taken op me genomen om de komende tijd een verschil in te gaan maken voor IBCM. Alhoewel, ik heb intussen genoeg verhalen van verschillende mensen gehoord en dingen gezien die mij goed doen beseffen dat ik in een moeilijke organisatie terecht gekomen. Ik zal vooral moeten vasthouden aan mijn eigen oordeel over zaken en personen. Maar dat komt wel goed.

Intussen ben ik ook een stuk bekender met Mitrovica zelf als woonplaats. Zo heb ik uitgevogeld waar ik in het noorden het beste mijn boodschappen kan doen en via welke routes ik mij snel tussen de noordelijke en zuidelijke campus van IBCM kan bewegen. Ook ben ik al een keertje wezen hardlopen in Mitrovica, en ik kan vertellen dat de steeds stijgende en dalende wegen hier een stuk zwaarder lopen dan de vlakke fietspaden van Utrecht.

Afgelopen weekend ben ik op stap geweest, om het gehele noordelijke gedeelte van Mitrovica te verkennen. Ik durf nu in ieder geval te beweren dat Mitrovica ondanks het in eerste instantie grauwe aanzicht een interessante stad is. Dat geldt zeker ook voor het noorden, wat vergeleken het zuiden van de stad behoorlijk klein is. Desalniettemin, qua historie, cultuur, mensen en de huidige social-economische en politieke situatie is het hier behoorlijk boeiend.

Zo kent Mitrovica een geschiedenis die tot op de dag van vandaag doorwerkt in de sociale en politieke situatie in de stad. Mitrovica is al vrij oud; de eerste meldingen over de stad stammen uit documenten uit de 14e eeuw. De stad (en sowieso de regio) hebben in de loop der eeuwen veel bezettingen meegemaakt; de regio heeft onder andere behoord tot het Ottomaanse rijk, het bezette Joegoslavië tijdens de Tweede Wereldoorlog, het Joegoslavië van Tito en de Federale Republiek Joegoslavië. Deze bezettingen hebben een diepe indruk op de lokale bevolking achtergelaten. Vooral in het noorden van Kosovo en noord-Mitrovica voelen inwoners zich nog steeds bezet, ditmaal door de Kosovaarse regering, ondanks dat noord-Mitrovica beschouwd wordt als de de-facto hoofdstad van het Servische Noord-Kosovo.

Los van deze spanningen, zijn dankzij het verleden van bezettingen en de recente Balkanoorlogen zowel de bevolking in het noorden als het zuiden van de stad redelijk wantrouwend tegenover internationale organisaties die hier actief zijn. Als buitenlander hier in Mitrovica loop je snel het risico als een ‘bezetter’ te worden gezien. Daar moet ik ook bij maar vermelden dat ook het IBCM een langere tijd een dergelijk imago gehad heeft, en ik heb inmiddels meerdere keren vernomen dat sommige internationale personeelsleden hier nog steeds zo worden gezien door de lokale bevolking.

Ik heb hier gelukkig geen last van. Tot nu ziet iedereen mij als de aardige blonde jonge vrouw uit Nederland die voor IBCM werkt. Vandaar dat ik gelukkig op mijn vrije zaterdag en zondag rustig kan gaan hardlopen, en de stad kan verkennen met camera in de hand. De foto’s die bij dit blog horen zijn het resultaat.

Mitrovica is een oude industriestad. De stad was in de 19e en 20e eeuw het economisch centrum van Kosovo, dankzij de Trepča mijnen. Deze zijn inmiddels ruim 20 jaar dicht, maar als je de stad nadert vanuit het noorden kan je de mijnen nog steeds zien liggen. Wanneer je Mitrovica binnenrijdt, maakt de stad geen sterke indruk. Naast de afgegraven bergwand waar de mijnen liggen, is een verroest bord met daarop de Servische naam van de stad het eerste teken dat je een stad met meer dan 70.000 inwoners binnen rijdt. Het tweede teken is een vrij grote begraafplaats die zich uitstrekt over een van de lagere bergwanden. Meteen na de begraafplaats beginnen de eerste grauwe Sovjet-flats, en dan weet je dat je echt in de stad bent.

Wanneer je de stad binnenkomt, ben je ook meteen op de hoofdweg van het noordelijke gedeelte. Deze weg loopt helemaal door naar beneden (het is een dalende weg) naar de beruchte Mitrovica brug. Hoewel er langs deze weg (en andere wegen in het noorden van de stad) redelijk wat stoepen te vinden zijn, zijn deze niet bedoeld voor voetgangers, maar om de auto te parkeren. Mensen lopen dan ook gewoon over de weg, en zwerven op deze manier van winkel naar winkel. Want langs deze weg is bijna wel alles voor het dagelijkse leven te vinden. Naast veelal grijze, rechthoekige flatgebouwen, zijn er langs deze straat veel kleine winkeltjes te vinden waar iedereen de dagelijkse boodschappen doet en shopt voor kleding of andere spullen. De meeste winkeltjes zijn veelal tegen de flats aangebouwd, en geven de hoofdstraat met zonlicht een best vrolijk aangezicht. Ook een groot aantal van de hippe koffietentjes zijn hier te vinden.

Langs deze straat hangen overal Servische vlaggen. Het is een van de manieren waarop de Servische bevolking dagelijks zijn nationale gevoelens uit. De parade van vlaggen langs de weg eindigt bij de Mitrovica brug, waar een grote lijn met vlaggen is gespannen voor een klein huisje waarin de ‘bewakers’ van de brug elke dag de wacht houden. Deze ‘bewakers’ zijn mannen van de belangrijkste families uit noord-Mitrovica en behoren veelal tot paramilitaire troepen die nog steeds actief zijn. Ik steek geregeld deze brug over en inmiddels begin ik wat gezichten te herkennen. Wat alleen maar handig is voor het beeld wat mensen hier van mij hebben.

De Mitrovica brug is het meest politiek gevoelige punt van de stad. Als er gewelddadigheden uitbreken tussen noord en zuid, is het hier. De brug zelf is na de verwoesting van de originele brug tijdens de Tweede Balkanoorlog door de Fransen opgebouwd, met het idee dat deze brug een symbool van verzoening zou zijn. In plaats daarvan is de brug het symbool geworden van verdeeldheid. Aan de noordkant ligt een grote hoop grind, aarde etc. wat als wegversperring dient. Als gevolg kan niemand met een voertuig de brug oversteken, behalve te voet. Aan de andere kant staan auto’s en personeel van KFOR en de Europese politie die de zuidkant bewaken. Ondanks deze zware bewaking is het voor een internationale inwoner zoals ikzelf geen probleem om even op de brug stil te staan om wat foto’s te nemen. De foto’s van de wegversperringen aan de noordkant en van het voertuig van de Europese politie met daarvoor een muurtje met ‘Fuck Serbia’ erop zeggen genoeg over de lokale sentimenten rondom de brug.

Pal naast de brug wordt op elke zaterdagochtend een markt georganiseerd, waar lokale ondernemers, boeren en vrouwlief uit de omgeving hun groeten, fruit en kleine huishoudelijke benodigdheden verkopen. Hoewel de markt vrij klein is, wordt deze druk bezocht, en als je er doorheen wandelt kan je iedereen met elkaar zien bijroddelen. Mij proberen ze vooral spullen die ik niet nodig heb aan te smeren.

Langs de brug aan de zuidkant kan je ook prima een stuk wandelen, iets wat door veel mensen met mooi weer gedaan wordt. Na ongeveer 100 meter van de Mitrovica brug ligt een kleine loopbrug die door veel mensen gebruikt wordt om over te steken naar de andere kant. Deze brug wordt niet bewaakt en laat zien hoe kunstmatig de scheiding tussen beide gedeeltes kan zijn.

Een tweede plek waar de scheiding tussen beide stadsdelen wel weer duidelijk neergezet is, is in het midden van de tweede grote straat n het oostelijke gedeelte van de stad die vanuit noord-Mitrovica naar het zuiden loopt. In het midden van deze straat ligt net als bij de Mitrovica brug een grote hoop aan grind en aarde, die als scheiding moet dienen tussen beide stadsgedeelten. Ook hier is de scheiding kunstmatig; auto’s kunnen prima langs deze wegversperring rijden (dit is overigens de plek waar autobestuurders veelal hun nummerplaat verwisselen). Wanneer je in deze straat verder naar beneden loopt, zie je eerst nog een lijn met Servische vlaggen hangen, en 100 meter verderop pas een lijn met Albanese en Kosovaarse vlaggen. De nieuwe noord-campus van IBCM ligt in dit gebied van 100 meter. Het is de foto van een redelijk groot gebouw onder constructie, en op de volgende foto sta ik zelf voor het gebouw. Als het goed kan de noord-campus van IBCM eind augustus dit nieuwe gebouw in.

De gemiddelde toerist heeft uiteindelijk weinig te zoeken in het noorden van Mitrovica. Je moet dit gedeelte van de stad echt kunnen waarderen voor de sfeer en wat je zelf observeert. Zeker als je vaak door de stad heenloopt en je van de hoofdwegen af beweegt, is er genoeg te zien. In mijn vorige blog heb ik al geschreven over leegstaande of half opgebouwde of verwoeste gebouwen, en die zijn in het noorden van Mitrovica makkelijk te vinden. Wennen doe je er vrij snel aan. En af en toe kom ik interessante dingen tegen, zoals bijvoorbeeld het North City shopping centre, wat eigenlijk bijna helemaal leeg is op een hotel na. Of neem bijvoorbeeld de grote hoeveelheid auto’s die geen nummerplaat hebben. Dat heeft natuurlijk te maken met het risico van moeilijkheden die mensen die met hun auto tussen het noorden en zuiden van de stad reizen kunnen ondervinden, maar ergens maakt het dit gedeelte van de stad ook uniek.

Fascinerend zijn ook de leuzen en paar schilderingen die in het noorden op muren te vinden zijn. Zo zijn er een paar schilderingen te vinden die Mitrovica als onderdeel van Servië verheerlijken, maar als je tussen flatgebouwen rondstruint kan je ook ineens een muurschildering van Dagobert Duck aantreffen. Schilderingen zoals deze zijn helaas in de minderheid. Veel vaker zijn leuzen te zien zoals ‘Eule go home’, waarmee de European Rule of Law Mission in Kosovo (EULEX) bedoeld wordt, of ‘EU + NATO + USA are fascists’. Zoals ik al schreef, buitenlandse organisaties die hier actief zijn worden veelal als gezien als nieuwe bezetters. Tijdens mijn verkenningstocht van het noorden van de stad heb ik ook de gebouwen die EULEX en de NAVO huisvesten weten te vinden, en het zal niemand verbazen dat deze twee organisaties goed beveiligd worden.

Vooruit, naast misschien de Mitrovica brug en de algehele sfeer van noord-Mitrovica zijn er twee dingen die het bezichtigen waard zijn. Dat zijn de Servische orthodoxe kerk en Miner’s Hill met het Miner’s Monument. De kerk is gewijd aan Sint Demetrius van Thessaloniki, en ligt op tweederde van de bergwand waar ik zelf ook woon. Het is een nieuwe kerk, neergezet in 2000 nadat de oude in de oorlog verwoest was. Elke dag wanneer ik naar huis loop kan ik de kerk boven mijn huis zien liggen. Als je vanaf mijn huis nog een minuutje of vijf doorloopt naar boven, kom je bij de kerk uit. Ik ben nu twee keer bij de kerk geweest, en een keer ben ik even naar binnen gegaan. Ik ben niet vaak onder de indruk van kerken, maar tijdens dat bezoek ben ik wel even stil geweest.

Langs de kerk kan je nog verder naar boven lopen, tot de top van een van de laatste bergen van Noord-Kosovo. Bovenop deze berg, met de toepasselijke naam Miner’s Hill, staat het Miner’s monument. Dit monument, wat het beste omschrijven is als een soort van kribbe met hele hoge poten, is door het communistisch bewind neergezet na de Tweede Wereldoorlog, ter ere van een mijnwerkersstaking tijdens de bezetting. Ik heb nu ook twee keer voor dit monument gestaan, en het is echt groot. Het is ook log en lomp, maar toch indrukwekkend. Vandaar dat ik er natuurlijk mee op de foto moest.

Nog indrukwekkender is het uitzicht van Miner’s Hill. Vanaf de top heb je een prachtig uitzicht over de gehele stad. Zeker wanneer de zon schijnt, omdat dat de stad ineens weer een veel mooier aanzicht geeft. Ook dit is een populaire plek waar met name veel stelletjes rondhangen. Daar moet ik nog even op wachten, maar het uitzicht maakt in combinatie met mooi weer veel goed. Een panorama uitzicht in mijn fotocollectie kan dan ook niet ontbreken.

Het is een lang blog geworden deze keer, maar ik hoop een goed beeld te hebben gegeven van een deel van mijn nieuwe woonplaats. Komend weekend staat de grote ontdekkingstocht van het zuidelijke gedeelte van Mitrovica op de planning. Verder ga ik (als het goed is, dat kan best nog wel eens een weekje opgeschoven worden) volgende week mee met een medewerkersdiner van IBCM, in Skopje. Aangezien ik nog nooit in Macedonië geweest ben, kijk ik er best wel naar uit. En zodra ik weer een moment weet te vinden zal ik jullie natuurlijk op de hoogte houden!

Veel liefs,

Anika