De diverse gezichten van zuid-Mitrovica

Lieve allemaal,

Onder het mom ‘beter laat dan nooit’, ondanks de aanhoudende sneeuwbuien een goede start van de lente toegewenst! Inmiddels zit mijn eerste maand in Mitrovica er ruimschoots op. In de afgelopen weken heb ik mezelf op behoorlijk wat verschillende klussen gestort op het werk, variërend van het uitwisselingsprogramma van IBCM tot het creëren van closed loops in de gehele kwaliteitscyclus van IBCM en tot het schrijven van het winter semester evaluatierapport.

Inmiddels heb ik me ook inhoudelijk helemaal bijgespijkerd over de huidige politieke situatie hier in de Balkan. Met name de berichten rondom de onderhandelingen tussen de Kosovaarse premier Hashim Thaci en de Servische premier Ivica Dacic in Brussel zijn de afgelopen weken belangrijk geweest om te volgen, omdat elk nieuwtje wat uit Brussel kwam een grote impact heeft op de sfeer in Mitrovica. Wil Servië een kandidaat-lidstaat van de EU worden, zal de Servische regering samen met de Kosovaarse regering tot een oplossing moeten komen over het bestuur van een aantal Servische enclaves in Kosovo, waaronder noord-Mitrovica. Nu vallen deze nog onder het bewind van Belgrado, maar de EU eist dat het bestuur naar de Kosovaarse autoriteiten gaat.

Natuurlijk is er ook nog tijd geweest voor wat omzwervingen hier in de stad en daarbuiten. Sinds mijn eerste blog post heb ik meerdere keren in het zuiden van Mitrovica rond gezworven, een bliksembezoek gebracht aan Gračanica, geheel Prishtina verkend en ben ik verzeild geraakt in meerdere protestbijeenkomsten in het noorden van Mitrovica. Over het laatste en de meest recente politieke ontwikkelingen zal ik aan het einde van deze blog post nog wat zeggen, Prishtina en Gračanica houden jullie nog van mij tegoed. Want vandaag ga ik het over het zuiden van Mitrovica hebben, met behulp van een opnieuw uitgebreid verhaal en een enorme foto collectie als virtuele tour.

Laat ik beginnen met het grootste verschil tussen noord- en zuid-Mitrovica; de grootte. Zuid-Mitrovica is ongeveer vijf keer zo groot als het noordelijke gedeelte van de stad. Terwijl er in het noorden ongeveer 19.000 Serviërs (en 3.000 Albanese Kosovaren en andere minderheden) wonen, telt het zuiden van Mitrovica ongeveer 60.000 inwoners. Als gevolg strekt het zuiden van de stad zich via de laatste noordelijke berghammen ver uit richting het dal wat het begin vormt van een vlakker landschap.

Een tweede verschil is natuurlijk de taal. Waar in het noorden (bijna) alleen Servisch wordt gesproken, is het Albanees de voertaal van het zuiden. Een bijkomend verschil is dat zuid-Mitrovica in tegenstelling tot het noorden vol staat met moskeeën - wat ook niet verwonderlijk is gezien het feit dat het overgrote deel van de Albanese bevolking Moslim is. Maar los van de taal of geloof delen beide stadsdelen meerdere kenmerken, waaronder een enorme vriendelijkheid en geïnteresseerdheid naar anderen toe. Het is deze vriendelijkheid die het voor mij als buitenlander vaak onzichtbare conflict soms nog abstracter maakt dan het is, omdat het conflict totaal geen positie inneemt in de dagelijkse carrousel.

De virtuele tour van zuid-Mitrovica start bij de reeds beschreven Mitrovica brug. Pal naast de brug zijn onder andere een nieuw sportcomplex in aanbouw (gesubsidieerd door de Europese Unie), het cultureel centrum en een paar restaurants en koffiebars te vinden. Het cultureel centrum ziet eruit alsof het een opknapbeurt kan gebruiken, maar ik heb begrepen dat er in de zomer met regelmaat goede feesten gegeven worden, zonder dat het gebouw instort. Vlak ervoor is een van de bekendere restaurants van het zuiden te vinden, genaamd Ura. Ura wordt met name door de Italiaanse leden van de Europese politie bezocht, die daar behoorlijk wat uren al koffiedrinkend naar de brug staren.

Al langs het water lopend kom je vervolgens uit bij de achterkant van twee van de drie stadions die in zuid-Mitrovica te vinden zijn. Dit is ook meteen het punt om langs het grootste stadion richting de geasfalteerde weg te lopen die parallel aan de rivier loopt; na het tweede voetbalstadion verandert de rivieroever van een aardige wandelplek in een van de lokale vuilnisstortplaatsen van zuid-Mitrovica.

Aan de andere kant van de twee voetbalstadions ligt een klein openlucht winkelcentrum en is op zaterdag een redelijk grote markt te vinden. Uit de hele omgeving komen kleine ondernemers, boeren en aanhang met vrachtwagens, tractoren en zelfs nog paard en wagen naar de stad om hun groenten, fruit, planten, meubels, hout voor de kachel en andere waar te verkopen. Aan de noordkant vindt op zaterdag een zelfde soort markt plaats, maar dan in het klein (foto’s van de markt in het noordelijke gedeelte heb ik trouwens aan mijn blog post over het noord-Mitrovica toegevoegd). De laatste keer dat ik op de markt aan de zuidkant rondliep, kwam ik zowaar een Kosovaar tegen die 15 jaar lang in Nederland gewoond had en hele verhalen ophing over onder andere Rotterdam en de Keukenhof. Zo zie je maar weer hoe klein de wereld kan zijn.

Na het marktgedeelte kom je vervolgens in een soort van niemandsland terecht, wat ook wel bekend staat als de Roma Mahala. Dit is de plek waar jarenlang de Roma populatie van Mitrovica gewoond heeft. Tijdens de Kosovo oorlog eind jaren ’90 werden de Roma met geweld van hun plek langs de rivieroever verdreven, en kwamen degenen die niet richting West-Europa vluchtten in een vluchtelingenkamp in het noorden naast de oude Trepča mijnen terecht. Toen in 2004 de Wereldgezondheidsorganisatie WHO onderzoek deed naar de gezondheid van de Roma vluchtelingen en erachter kwam dat alle vluchtelingen tekenen van loodvergiftiging vertoonden, barstte er een internationaal politiek debat los tussen verschillende partijen met als inzet de terugkeer van de Roma naar hun oude verblijfplaats langs de rivieroever. Met name de internationale gemeenschap en de Kosovaarse regering waren hier voorstander van, omdat de rehabilitatie van de Roma een teken van succes, vrede en stabiliteit in Kosovo zou zijn. In contrast waren zowel de Servische bevolking in noord-Mitrovica als de internationale Roma diaspora tegen – zij beschouwden de terugkeer van de Roma niet als een succes maar als een symbool van een schijnveiligheid.

Desalniettemin, in 2007 werd een start gemaakt met het rehabilitatieproces, en werden er voor de Roma in een rap tempo de grote grijsrode flats uit de grond gestampt die op een van de foto’s te zien is. Daar is dan ook meteen het meeste wel mee gezegd. Anno 2013 is de werkloosheid onder de Roma in Mitrovica verschrikkelijk hoog, en gaan de meeste kinderen niet naar school. De paar keer dat ik door de Mahala ben gewandeld ben ik altijd wel aangesproken door de leiders van de enclave, over de slechte economische situatie in de Mahala, maar ook over de angst die onder de Roma aanwezig is dat zij het eerste slachtoffer zullen zijn van eventuele geweldsuitbarstingen tussen het noorden en zuiden van de stad. Het zijn interessante en moeilijke conversaties, die gelukkig altijd wel weer een lichtere toon krijgen wanneer nieuwsgierige kinderen komen bedelen of ze asjeblieft op de foto mogen.

Na de Roma Mahala volgt een onverharde zandweg dwars door een leeg grasveld, en kom je uiteindelijk uit bij de westelijke brug van de stad. Deze brug wordt helemaal niet bewaakt. Vlak bij de brug ligt de voetbalhal van de indoor voetbal vereniging Australia. Tevens is vlak bij de brug het grootste stadion van Mitrovica te vinden; het Olympisch Stadion Adem Jashari – vernoemd naar een van de oprichters van het Bevrijdingsleger van Kosovo. Volgens Wikipedia is er ooit in 1979 een UEFA kwalificatiewedstrijd gespeeld, tegenwoordig speelt er een lokale club.

Vanaf het Olympisch stadion loopt een centrale weg richting het centrum van zuid-Mitrovica. Wanneer je door deze, maar ook door andere straten zowel buiten als in het centrum zwerft, is te zien dat In vele opzichten de noordelijk en zuidelijke stadsdelen aan elkaar gewaagd zijn; de bekende sovjet-flats, nieuwbouw in wording, deels verwoeste gebouwen, grijze en toch kleurrijke straten typeren ook zuid-Mitrovica. Alhoewel, het centrum van zuid-Mitrovica voelt ook echt aan als het centrum van de stad, dankzij een mengelmoes van kleine ietwat vreemde winkeltjes, grotere winkels als de Zara, restaurants, fastfoodketens zoals Jaffa, koffiebars, de grote mensenmassa’s en de algehele verkeerschaos.

Langs de grote straten zijn veelal de bekendere restaurants zoals Charlie, Okarina en koffiebars te vinden, terwijl je in de kleinere vervallen straatjes veel cafeetjes tegenkomt waar oude mannen hun tijd doorbrengen met kaartspelletjes en bingo. Vrouwen zijn absoluut niet welkom in deze gelegenheden, anders zou ik mijn eigen oma die verzot is op bingo rustig in een dergelijk cafeetje achterlaten. Jongeren komen juist op zaterdagmiddag bijeen in verschillende clubs en koffiebars om het weekend te vieren. Tijdens dit soort feesten wordt er massaal buiten gedronken en gedanst, omdat de meest bekende clubs te klein zijn om de grote aanwas van jonge mensen te kunnen ontvangen.

Op verschillende centrale punten zijn standbeelden van oorlogshelden te vinden (het maakt ook niet uit welke oorlog), en op de muren van een aantal flats zijn deze helden ook levensgroot terug te vinden. Er is ook een duidelijk verschil te zien tussen de oude sovjet-flats en de nieuwbouw flats die na het einde van de Kosovo oorlog zijn neergezet; de sovjet-flats zijn grijs, de nieuwe flats vrolijk gekleurd. Vooruit, er zijn nog een paar oude gebouwen die uit de 19e eeuw stammen die eveneens een andere kleur dan grijs hebben; het voormalig etnologisch en enige museum van Mitrovica waar sinds een paar jaar een café in huist, en de voormalige centrale bibliotheek, waar nu een van de grote supermarkten van Mitrovica in zit. Overigens heeft Mitrovica tegenwoordig geen enkel museum meer; ook de nieuwe locatie van het etnologisch museum is nu al ruim drie jaar gesloten.

Als je vanuit het centrum richting het oosten van de stad beweegt kom je nog de enige Orthodoxe kerk van zuid-Mitrovica tegen. In dit kerkgebouw vinden nog steeds diensten plaats, waarvoor een groot aantal Orthodoxen op zondagochtend de meest oostelijke brug van Mitrovica oversteken. De buurt waar de oostelijke brug zich bevindt is de Boshnjakĕve Mahala, de plek waar de Bosnische minderheid van de stad woont. Zowel deze buurt als de brug worden bewaakt door de Europese politie. In de buurt van de brug is het treinstation van Mitrovica te vinden. Treinen rijden echter al jaren niet meer langs Mitrovica, en het treinstation zelf huist inmiddels meerdere appartementen. Verder liggen in dit stadsgedeelte twee Makro-achtige supermarkten, ETC en Emona, waar de hipsters, jonge gezinnen en de internationale inwoners van Mitrovica hun boodschappen doen. Ook ik hop af en toe bij ETC langs, maar dat is vooral voor de groenten die niet in de lokale winkeltjes in het noorden te verkrijgen zijn.

Het laatste gedeelte van de tour gaat langs de verwerkingsfabrieken van het welbekende Trepča. Dit industriegedeelte, dat aan de oostelijke kant langs de snelweg richting Prishtina ligt is al ruim 20 jaar gesloten, al staat er bij de ingang van het industrieterrein wel een Technische faculteit van de Universiteit van Prishtina die door Trepča gesponsord is. Het gebied zelf is met zijn staat van industrieel verval bijna een kunstwerk, en blijft fascineren elke keer als ik er met de bus langsrij.

De komende weken zal het druk blijven op het werk, maar gelukkig staan er ook een aantal leuke dingen op de planning, zoals een bezoek aan het Turkish Jazz Festival in Prishtina dit weekend. Tegelijkertijd moet ik ook reëel blijven over de situatie hier. De verwachting is, is dat de situatie hier in Mitrovica steeds gespannener zal worden, zeker nu de gesprekken tussen EU-buitenlandchef Catherine Asthon, Thaci en Dacic niet (of voorlopig niet) tot een akkoord geleid hebben over de positie van noord-Mitrovica. Als buitenlander mag ik dan wel weinig last ondervinden van de spanningen tussen het noorden en het zuiden, tegelijkertijd heb ik intussen ook gemerkt dat situaties en sentimenten hier enorm snel kunnen omslaan naar een dreigende sfeer. Een paar protestbijeenkomsten waar ik per ongeluk in terecht gekomen ben tijdens mijn verkenningen vielen gelukkig mee. Toch blijf ik de komende dagen zo veel mogelijk uit de buurt van openbare bijeenkomsten.

Als laatste dan nog een laatste en hopelijk wat leuker nieuwtje; mijn eerste vakantie in Nederland is in zicht. Tussen 26 april en 5 mei ben ik even in ons kikkerlandje te vinden. De agenda voor die tien dagen begint al behoorlijk vol te raken, maar wie weet wie ik allemaal tref.

Dikke kus,

Anika