Kosmopolitisch en kneuterig Pristina

Mirëmëngjes!
(Goedemorgen in het Albanees)

Belofte maakt schuld, en vandaag los ik mijn schuld in. Dit weekend heb ik eindelijk weer eens de tijd om mijn blog te updaten. En jawel, vandaag gaat mijn blog dan eindelijk over Pristina, de hoofdstad van Kosovo. Deze post is het eerste deel van een tweeluik. De eerste blog post behandelt Prishtina zelf. Mijn tweede post (ergens over een week) zal meer ingaan op de ontstaansgeschiedenis van Kosovo, en met name de rol van Pristina en diens omliggende regio.

Laat ik beginnen met de stelling dat Pristina geen stad is om dagenlang in rond te dwalen. Het is eerder een stad om een keer volledig te verkennen, en daarna bezoeken te brengen aan de plekken die de stad voor het eigen gevoel iets unieks geven. Dat is wat ik zelf de afgelopen drie maanden-en-twee-weken vaak genoeg gedaan heb, zeker omdat de reisafstand tussen Prishtina en Mitrovica maar 40 km is. Bereidt u zich dan ook weer voor op een lang verhaal met verschillende anekdotes en een uitgebreide virtuele rondleiding (de laatste foto is de stadsplattegrond) in een hoofdstad die zweeft tussen kneuterigheid en kosmopolitisme.

Pristina duikt voor het eerst op in de geschiedenis in 1342, in geschriften van de Byzantijnse keizer Johan Kantakuzen, die de huidige hoofdstad destijds omschreef als een klein dorp. In de 14e en 15e eeuw ontwikkelde Pristina zich mede dankzij een goede ligging langs de belangrijkste Balkan handelsroute tot een handelscentrum. Toch is het lange tijd niet meer geweest dan dat; onder de verschillende overheersers van Kosovo is tot de 19e eeuw de stad Prizren in het zuiden altijd als hoofdstad van de Kosovaarse regio beschouwd. Hier kwam verandering in in 1874, toen de handelsspoorlijn tussen Thessaloniki en Mitrovica geopend werd. De politieke en sociaal-economische macht in Kosovo verschoof toen richting Prishtina als gevolg.

Sindsdien heeft de stad verschillende periodes van groei als stagnatie doorgemaakt, met name tijdens de communistische periode. Tussen het einde van de Tweede Wereldoorlog en de dood van Tito hanteerden de communistische machthebbers het motto ‘vernieuwing door verwoesting’. Met name de Turkse stadspanden en moskeeën (en de Turkse bevolking die massaal naar Turkije emigreerde) en het historisch stadscentrum moesten het ontgelden en zijn grotendeels verwoest. Als vervanging rezen de typische massale sovjet-flats en staatsinstellingen zoals de Universiteit van Prishtina uit de grond.

Tegenwoordig is het heuvelachtige Pristina met rond de 200.000 inwoners een mengelmoes van Albanese, Turkse, wat Servische en een enorm aantal internationale zakenlui, diplomaten en NGO werkers, al is dat niet altijd aan de stad af te zien. Wanneer je Pristina binnenrijdt vormen de grote sovjet-flat blokken het eerste aangezicht. De minibusjes vanuit Mitrovica droppen passagiers over het algemeen in het Ulpiana stadskwartier bij de rotonde van het Victory Hotel. Het Victory Hotel met een kopie van het Vrijheidsbeeld bovenop en op de achtergrond een communistisch monument nog geschonken door Trepça is erg populair bij de lokale bevolking, als een symbool voor vrijheid en relatie met de VS. Persoonlijk vind ik het een toppunt van kitcherigheid, maar de afgelopen drie maanden heb ik sowieso wel geleerd dat mijn toch typische Westerse lichtelijke elitaire smaak enorm verschilt van wat hier mooi, leuk of interessant wordt gevonden.

Om echt de stad te leren kennen als buitenstaander moet men diep de verschillende stadskwartieren van Pristina in. De stadskwartieren hebben alleen een unieke benaming. Zo is het stadskwartier Ulpiana vernoemd naar de oude Romeinse stad die dicht in de buurt lag, terwijl het huidige stadscentrum Peyton City vernoemd is naar een tv-serie uit de jaren ’70.

De keer dat ik zelf de hele stad doorgezworven ben, ben ik vanaf Victory Hotel door Ulpiana richting het stadskwartier Velania gelopen. Onderweg kom je dan langs onder andere een van de vele verroeste kermissen van Pristina die nog steeds dienst doen als mini-amusementsparken voor kinderen in het weekend en de hoge gele sovjet-flats waarin tegenwoordig studenten van Universiteit van Pristhina gehuisvest worden. Velania is een van de betere stadskwartieren van Pristhina, en gaandeweg je omhoog loopt de heuvel op worden de verouderede sovjet-flats vervangen door redelijk moderne huizen en meer kleurrijke nieuwbouwflats. Het Velania stadskwartier huisvest overigens zowel de Nederlandse ambassade en het landenkantoor van CARE Nederland, mijn voormalige werkgever.

Het Velania stadskwartier staat het meest bekend om een van de hoogste heuvels van de stad, Martyr’s Hill. Martyr’s Hill is de plek waar zowel oud-strijders van het Kosovaarse bevrijdingsleger UÇK begraven liggen als Ibrahim Rugova, een van de meeste bekende politieke figuren in de strijd voor Kosovaarse onafhankelijkheid. Rugova begon zijn politieke carrière in 1989, als een van de felste tegenstanders van Slobodan Miloševic. In datzelfde jaar werd hij benoemd tot de politiek leider van de Democratische Liga van Kosovo (LDK), en onder zijn leiderschap werd op 7 september 1990 de Republiek van Kosovo uitgeroepen. Tijdens de Joegoslavische Oorlog zou de nieuwe regering in ballingschap operen in Albanië, Duitsland en Zwitersland. Rugova zelf werd het internationale gezicht van Kosovo, en won onder andere de Sakharove vredesprijs van het Europees Parlement.

Het einde van de Joegoslavische Oorlog bracht geen oplossing voor Kosovo, en tijdens de Kosovo oorlog is Rugova door zijn landgenoten sterk bekritiseerd geweest voor zijn pasifistische houding ten aanzien van Miloševic, terwijl de UÇK een harde guerilla oorlog tegen de Serviërs voerde. Desondanks wist Rugova zijn politieke macht te behouden, ook na het einde van de Kosovo oorlog in 1999. Rugova stierf in 2006 aan longkanker, enkele dagen voordat de eerste diplomatieke top zou plaatsvinden over de toekomstige onafhankelijkheid van Kosovo. Tegenwoordig is Martyr’s Hill een plek van bezinning en herdenking, zowel voor Rugova als UÇK, en kan je er veelal oudere mensen zien rusten op de vele bankjes terwijl kinderen in het parkgedeelte voetballen.

Vanaf Martyr’s Hill is het weer heuvelafwaards lopen richting het moderne stadscentrum of richting het noordelijke, oude stadsgedeelte. Wanneer je in het oude stadsgedeelte (oftewel Old Town) terecht komt worden straten als vanzelf smaller, met kleine arbeidershuizen, leegstaande verbrande panden uit de oorlogstijd en oudere Turkse stadspanden opeengepakt tussen goedkoop aandoende laagbouwflats, drukke wegen vol autogassen en een mengelmoes aan winkeltjes en kleine moskeeën. Het is in dit gedeelte waar ik – na even goed zoeken – een oase van rust heb gevonden in het etnologisch museum van Pristina. In mijn volgende blog zal ik uitgebreider op dit museum ingaan, maar voor nu kan ik zeggen dat de curators ontzettend vriendelijke mensen zijn die hun gasten enthousiast van bakken Turkse koffie voorzien.

Vanaf het Old Town kwartier is het maar een klein stukje lopen richting het moderne stadscentrum, Peyton City. Aan de rand van het huidige centrum is de enige overgebleven klokkentoren van Pristina te vinden. De klokkentoren stamt uit de 19e eeuw en werkt natuurlijk allang niet meer.

Een klein stukje verder zuidwaards zijn de Çarshi moskee en het Kosovo Museum te vinden. Het Kosovo Museum en diens tentoonstellingen zullen veel uitgebreider in mijn volgende blog post aan bod komen. De Çarshi moskee stamt uit de 15e eeuw, en hoewel er redelijk wat aan gesleuteld is de afgelopen 600 jaar staat de moskee nog steeds, en overziet de minaret anno 2013 aan diens oostelijke kant het Kosovo Museum en aan diens zuidwestelijke kant een klein archeologisch park uit de Romeinse tijd, een redelijk bizar uitziend communistisch monument met daaronder aparte mensgrote figuren met de vlaggen van bevriende staten en het huidige parlement van Kosovo.

Het Kosovaarse parlement is absoluut niet het mooiste parlement wat ik ooit gezien heb, en doet me eerder denken aan een of ander Rabobank kantoor uit de jaren ’80. Toch is de recente geschiedenis van dit parlementsgebouw erg boeiend. In mijn vorige blog post heb ik de mijnwerkersstaking in Stan Tërg besproken. De mijnwerkersstaking zou een van de directe aanleidingen voor Miloševic vormen om op 23 maart 1989 het parlementsgebouw in Pristina te laten omsingelen en Servische troepen de leden van de Kosovaarse federatieraad te laten dwingen om de toenmalige autonomie van Kosovo op te heffen. Pas op 12 december 2001 zou het nieuwe democratisch gekozen Kosovaarse parlement weer bij elkaar komen in dit gebouw.

Achter dit gebouw ligt het meest centrale plein van Pristina, het Skenderberg plein, gelegen aan de Nëne Terezë straat. Op dit plein zijn zowel het nationale theater als een standbeeld van de grote held Skenderberg te vinden. Skenderberg zijn echte naam is Gregj Kastrioti, die na opgegroeid te zijn aan het hof van de Turkse Sultan in 1443 een opstand tegen de Turken leidde en bijna alle Albanese stammen in Kosovo onder zich wist te verenigen. Voor bijna 25 jaar zou Skenderberg succesvol de Turken op het Kosovovaarse grondgebied bevechten, al zouden de Turken uiteindelijk in 1466 zegevieren.

In de buurt van het Skenderberg plein liggen trouwens twee van mijn favoriete cafés in Pristina; in de zijstraat bij het nationale theater is Paddy 'o Brien’s Irish Pub mijn favoriete hangout, en in de straat ten westen van plein is het dit e natë bookshop & café een favoriet. In dit café, waar men natuurlijk machiato drinkt terwijl er door de jongere bezoekers vaak erg hipsterachtig gewerkt wordt achter laptops, kan men ook voor belachelijk goedkope prijzen boeken kopen. En niet de minste boeken; ik ben al een paar keer in de verleiding gekomen om toch Gulliver’s reizen en Aristoteles mee te nemen.

Vlak achter dit boekencafé ligt trouwens het Space centre van Kosovo. Kosovo schijnt een eigen ruimteprogramma te hebben. Het is een van de typische plekken die Pristina en Kosovo een meer kosmopolitisch aanzicht moeten doen geven (even los van alle Japanese en Nepalese eettenten en ontelbare NGOs die in Pristina actief zijn). Om eerlijk te zijn, volgens mij kan de regering zich beter op andere zaken richten, zoals de economische malaise in het noorden van Kosovo, de orgaanhandel en prostitutiehandel.

Terug naar het onderwerp boeken; als je de Nëne Terezë straat afloopt kom je aan de rechterkant Dukagjini bookshop tegen, een van de meer charmante boekhandels in town. Loop je deze straat verder naar beneden kom je uit op het Nëne Terezë plein, waar een grote muurposter van Ibrahim Rugova te zien is.

Wanneer je verder doorloopt richting het zuiden, kom je bij het hoofdgebouw van de Universiteit van Pristina uit. Dit gebouw is niet erg bijzonder, maar het gebouw wat erachter bovenuit steekt des te meer. Achter het hoofdgebouw van de universiteit ligt namelijk de nationale bibliotheek. In 2009 heeft dit gebouw het tot de top 10 van lelijkste gebouwen ter wereld geschopt, wat natuurlijk onmiddelijk een bepaalde toeristische aantrekkingskracht met zich mee brengt. Tijdens de Kosovo oorlog is de bibliotheek gebruikt door de Servische troepen als commando & control centre, omdat de NAVO tijdens de bombardementen toch haar best scheen te doen publieke instellingen zoals de universiteit te ontwijken. De bibliotheek, die door het communistische bewind opgeleverd is in 1981, doet mij nog het meest denken aan een soort van bijenkorf, gemaakt van donkergrijze graten of een filigree experiment op grote schaal waar men eerst nog even over had moeten nadenken.

Direct achter de bibliotheek is in een klein mini gebouwtje de National Gallery van Pristina te vinden waar ik af en toe nieuwe posters voor bij mij thuis aan de muur haal. De tentoonstellingen wisselen maandelijks. Schuin achter de bibliotheek staat het skelet van een Servische Orthodoxe kerk waarvan de bouw gestopt is in 1999. Van collega’s heb ik begrepen dat de bouw ooit in de jaren ’90 illigaal gestart was en er daarom nooit verder gebouwd is. Ik vind het zelf redelijk raadselachtig, ook omdat aan de voorkant van de universiteit aan de overkant van de weg op dit moment wel een kerk gerestaureerd wordt. Maar dit is volgens mij een katholieke kerk, wat wel eens kan verklaren waarom deze kerk wel waarschijnlijk ergens dit jaar opgeleverd gaat worden.

De laatste bezienswaardigheden in het Peyton kwartier zijn weer meer aan de westelijke kant te vinden; het Jeugd en Sport Paleis en het ‘Newborn monument’. Het Jeugd en Sport Paleis is ook weer een typisch communistische constructie met de bijnaam Boro Ramiz, een naamcombinatie van een Serviër en een Albanees die samen tegen de Duitse overheersing vochten tijdens de Tweede Wereldoorlog. Aan de voorkant van het gebouw is het beroemde ‘Newborn monument’ te vinden. Dit monument werd onthult op de dag van de onafhankelijkheid van Kosovo. Tot voor kort konden Kosovaren hun handtekening op het monument zetten, maar recent is het overgeschilderd met de vlaggen van alle landen die Kosovo als onafhankelijk land erkend hebben. Zoals een echte toerist betaamd, sta ik natuurlijk met dit moment op de foto. De foto laat ook meteen zien hoe wisselend de seizoenen hier geweest zijn de afgelopen drie maanden. De eerste keer dat ik Pristina bezocht sneeuwde het nog, de keren daarna was het erg zonnig en de laatste keer regenachtig tot het herfstachtige toe.

Natuurlijk kunnen voor de belangrijke mannen in mijn leven een paar foto’s van het treinstation van Pristina niet ontbreken. Het treinstation van Pristina is een klein gebouwtje achter de Boro Ramiz aan de Tiranaweg in het Dragodan stadskwartier, en ik had het bijna over het hoofd gezien als op dat moment niet het geluid van een binnenkomende trein geklonken had. Vanaf dit station vertrekken onder andere lokale treinen naar Peja, en de ‘internationale’ trein naar Skopje.

De virtuele tocht door Pristina komt ten einde in het Dardania stadskwartier, op de Bill Clinton straat. Op de Bill Clinton straat is namelijk pizzeria & fast food restaurant Anika te vinden. Ik geef toe, ik heb er nog steeds niet gegeten. Volgens mijn collega’s run ik stiekem naast mijn werk bij IBCM een redelijk succesvolle eettent. Naast mijn tweede inkomen huist de Bill Clinton Straat verder nog een standbeeld van niemand minder dan good old Bill zelf. Als ik Bill was zou ik er niet heel erg blij mee zijn; Bill staat namelijk redelijk weggemoffeld bij de redelijk artistieke viaduct die naar de busparkeerplaats voor Mitrovica leidt en zijn proporties kloppen van geen kant. Desalniettemin, op verzoek van mijn hipstervrienden sta ik natuurlijk met Bill op de foto.

Om af te sluiten dan nog een paar foto’s van het hardloopevenement waar ik bijna alweer een maand geleden aan mee gedaan heb in Pristina. Samen met collega Rob heb ik tijdens de halve marathon run for Peace & Prosperity aan de 5km race meegedaan, die achteraf maar 4.1 km bleek. De laatste 500 meter ben ik met een Indiër opgetrokken met wie ik samen een korte eindsprint getrokken heb. Ons sprintje was kennelijk wel erg sensationeel; ik ben er mee op de nationale televisie geweest, al heb ik dat helaas nergens terug kunnen vinden. Mijn tijd bleek uiteindelijk ook niet te kloppen; ik kwam drie minuten eerder binnen dan Rob, en toch zou ik er 28 minuten over gedaan hebben en hij 25 minuten. Ach, ik heb er een mooi t-shirt en startnummer aan overgehouden, en een middagje bitterballen happen met andere Nederlanders in ‘Europe street’ ter viering van de week van Europa.

Werk is overigens iets minder leuk de laatste tijd, mede omdat me weinig kan richten op zaken gerelateerd aan kwaliteitsmanagement en vooral ingezet wordt op allerlei snelle klusjes waarvan ik zelf van mening ben dat ze voor de organisatie uiteindelijk niets zullen opleveren. Hierdoor begin ik ook steeds meer te botsen met het top management van IBCM, voornamelijk omdat de top een redelijk autoritaire managementstijl hanteert (waarbij het woord ‘management’ weggelaten kan worden). Maar goed, daar kom ik vast wel weer overheen. Weekendacitiviteiten zoals de Green summer fesitval veiling van vandaag maken veel goed. En het weer wordt eindelijk ook weer beter.

Tung tung!
(Groetjes in het Albanees)

Anika