Montenegro: 'Am I in Paradise or on the Moon?'

Zdravo, dugo se nismo videli!

Oftewel, het is veel te lang geleden dat ik voor het laatst wat gepost heb. En na zo’n schandalige lange tijd is het vandaag toch echt tijd voor een update ;).

Sinds mijn laatste update ergens in augustus heb ik samen met Jeroen twee weken door de Balkan gereisd, ben ik van mijn garagewoning naar een luxe vierkamerappartement vlak bij de Mitrovica brug verhuisd, heb ik de 10.5 kilometer race tijdens de Marathon van Novi Sad binnen een uur afgelegd, ben ik van Mitrovica naar Novi Pazar gefietst en zit ik inmiddels alweer bijna in de vierde week van het nieuwe academisch jaar van IBCM. De herfst is hier in Mitro ook goed ingetreden. Het seizoen mag dan wel prachtige kleuren met zich mee brengen en mooi nazomer weer, licht weemoedig denk ik graag terug aan de warme zomerdagen aan de kust van Montenegro en Kroatië.

Het zal niemand dan ook verbazen dat dit blog mijn mijmeringen bevat over Montenegro, een van de bestemmingen tijdens de Grote Balkanreis deze zomer. Montenegro is niet een land wat meteen op de vakantielijstjes van veel mensen staat, met Kroatië en met name Dubrovnik om de hoek, en het idee dat Montenegro niets anders zou zijn dan een low-to-middle income state na decennia lang onderdeel uitgemaakt te hebben van het voormalig Joegoslavië.

Het is juist de geschiedenis van Montenegro wat het land interessant maakt. Los van de prachtige natuur, zowel in het binnenland als langs de kust, kent Montenegro een complexe geschiedenis, wat je op veel plekken in het land duidelijk terugziet. Dankzij een ligging midden in de Balkan heeft het gebied wat nu Montenegro is onder andere de Illyriërs, Romeinen en Slaven zien komen en gaan, Servische stammen zien uitgroeien tot ware koninkrijken en oorlogen met het Ottomaanse Rijk weten te weerstaan, om uiteindelijk in de Montenegro Oorlog (1918-1926) bezet te worden door het (in de geschiedenis zoveelste) Servische koninkrijk – het latere Joegoslavië.

Dat is even de politieke geschiedenis van Montenegro tot aan de Tweede Wereldoorlog in vogelvlucht (en lichtelijk kort door de bocht). De (recente) geschiedenis van het land komt pas echt tot leven wanneer je door de stari grads van Budva en Kotor sjokt. En dan heb ik het over slechts twee van de drie steden waar Jeroen en ik geweest zijn, want al bladerend door mijn Montenegro gids was ik al tijdens de vakantie tot de conclusie gekomen dat Montenegro – een landje niet veel groter dan Kosovo – best veel te bieden heeft. Ik ben dan ook menigmaal door Jeroen ongemerkt op de foto gezet terwijl ik volledig verdiept was in onze reisgids – al heb ik hem gelukkig ook een keer op de foto weten te zetten zonder dat hij het merkte ^^.

Podgorica was onze eerste reisbestemming. Vanaf Pristina vertrekt er één bus per dag richting Podgorica om 19.00u en deze bus doet er een lange en saaie 7 uur over. Maar Podgorica is die busrit en een ellendige aankomsttijd van 03.00u ’s nachts an sich wel waard.

Podogrica is – net als Pristina - geen stad om dagenlang in rond te dwalen. Overeenkomstig met Pristina is Podgorica een mengelmoes van typische Sovjet-flats en strak aangelegde pleinen zoals Trg Republike en uitgaans- en winkelstraten die ‘het’ net niet hebben, modernere winkelcentra, oude Turkse wijken, statige overheidsgebouwen en aan de westkant van de Morača rivier een geheel nieuw stadsgedeelte wat aan alle kanten de sterker wordende oriëntatie op de Europese Unie uitstraalt. Het symbool van de stad is dan ook de zeer modern uitziende Millennium brug, geopend in 2005 ter ere van Montenegro’s onafhankelijkheidsdag in 1878 (nou ja, een van de dagen waarop Montenegro in het verleden ooit eens onafhankelijkheid heeft verkregen).

Podgorica heeft daarmee iets kunstmatigs over zich. Dat is niet verwonderlijk als men de geschiedenis van Montenegro erop na slaat. Podgorica heeft historisch gezien weinig van betekenis gespeeld; de stad is in de 15e eeuw veroverd door het Ottomaanse Rijk, en werd tijdens het Congres van Berlijn aan Montenegro toegekend. Het was Cetinje, een stad en fort ineen 50 kilometer ten westen van Podgorica, dat eeuwenlang als politieke en koninklijke hoofdstad gediend heeft, tot na de Tweede Wereldoorlog het nieuwe communistische bewind het meer dan 70 keer gebombardeerde tot Titograd omgedoopte Podgorica tot nieuwe hoofdstad benoemde.

In de kunstmatige mengelmoes van Podgorica zijn de weinige historische stadsfragmenten die nog wel overgebleven zijn redelijk makkelijk te vinden. De Sovjet-architecten die Podgorica hebben wederopgebouwd zijn wel zo vriendelijk geweest om van het voormalige Titograd een overzichtelijke stad te maken. Een van die historische stadsfragmenten is het 19e eeuwse Paleis van de koninlijke familie Petrović, tegenwoordig een kunstgalerij die natuurlijk dicht was op de dag dat wij er waren. De kleine beeldentuin in het bijbehorende park maakte gelukkig veel goed. Een ouder overblijfsel uit vervlogen tijden is de Ottomaanse klokkentoren in de oude Turkse wijk aan de oostkant van de Morača. In diezelfde wijk zijn vlak naast de Morača nog de oude restanten te vinden van een Ottomaans verdedigingsfort.

Het oudste stadsrelikwie is de kerk Sveti Dorde uit de 12e eeuw, gelegen aan de voet van de Gorica heuvel in het noorden van de stad. Aan deze heuvel heeft de stad diens naam te danken; ‘Podgorica’ betekent namelijk ‘beneden de Gorica heuvel’. De oude en slecht onderhouden Sveti Dorde vormt een sterk contrast met de nieuwe Orthodoxe kerk Hristovog Vaskrsenja in het nieuwe westelijke stadsgedeelte.

Budva, een van de meest populaire kustplaatsen in Montenegro, was de tweede bestemming tijdens de grote Balkanreis. Om er te komen hebben we vanaf Podgorica de ochtendtrein van de Novi-Sad-Bar express genomen richting Bar (een kleine omweg, waar we bar weinig van hebben gezien – pun intended). Deze trein, een van de mooiste treinroutes van Europa, reist dwars door het Skadar nationale park heen, en voor enkele kilometers loopt het spoor zelfs over het Skadar meer. Vlak voor je met de trein het meer oversteekt, kom je langs de ruïnes van een groot fort, Lesandro, wat vele malen door de Ottomanen en de Montegrijnen op elkaar veroverd is. Daarna vervolgt de treinreis zich langs moerrassige wateren en vervolgens het meer zelf.

Het Skadar meer behelst ongeveer 319 vierkante kilometer, en is daarmee een van de grootste meren van Europa. Tweederde van het meer maakt onderdeel uit van het territorium van Montenegro, de overige eenderde behoort tot Albanië. Het is echt een prachtgebied, en ooit moet en zal ik hier zeker een keer een paar dagen fietsen en met een bootje het water op gaan. Het meer wordt – aan de Montenegrijnse kant – volledig omrand door zwarte bergen, en om de vijf minuten veranderen de lichtpatronen op het meer, waardoor het een volledig nieuwe aanblik geeft. Ik snap wel waarom George Bernard Shaw ooit eens uitgeroepen heeft bij het zien van Montenegro: “Am I in Paradise or on the Moon?”

Terug naar Budva, ook wel omschreven als Montenegro-Miami. Budva is wat mij betreft een plaats waar je een keer geweest moet zijn, maar naar mijn mening het dan ook echt wel gezien hebt. De Wikitravel pagina over Budva zal je vertellen dat toeristen soms teleurgesteld zijn in de stad, vanwege de overvolle stranden (met name in juli en augustus, maar toen wij er waren in september was het eveneens niet makkelijk om een fatsoenlijke plek te vinden zonder verschrikkelijk veel geld neer te moeten tellen voor een strandbed), de permanente strandparty sfeer en goedkoop toerisme. Gelukkig heeft Budva meer te bieden, anders was ik dezelfde dag nog vertrokken.

Budva als nederzetting is ongeveer 3.500 jaar oud en daarmee een van de oudste nederzettingen langs de Adriatische kust. Volgens oude legenden is Budva gesticht door de oud-Griekse held Cadmus, nadat hij en zijn vrouw Harmonia uit Thebe verbannen waren. Vanaf mid-15e eeuw tot aan 1797 maakte Budva en de gehele Budva rivièra onderdeel uit van het grondgebied van de stadsrepubliek Venetië. Stari grad, het oude stadsgedeelte van Budva dat eigenlijk net aan de rand van de stad op een apart schiereilandje ligt, dankt haar archictuur aan de Venetiaanse periode. In 1979 is Budva (en de gehele kustregio) door een zware aardbeving getroffen, die de oude stad zo goed als verwoest heeft. De stad heeft haar uiterste best gedaan om de stari grad in de oude glorie te herstellen, en het resultaat mag er absoluut wezen; voor de acht jaar durende restauratie zijn de oude stenen waaruit de stad oorspronkelijk is opgebouwd gebruikt, met als resultaat dat de stari grad nog steeds de authensiteit van haar Venetiaanse periode uitstraalt.

Hoewel ik zelf helemaal niets had met de strandclubs, casino’s en drommen mensen op de verschillende stranden in en net buiten de stad, ben ik wel erg blij met de boottocht die Jeroen en ik de tweede dag in Budva gemaakt hebben. Een uurtje lang varen langs de rivièra op kalm blauw water, langs onder andere het eilandje Sveti Stefan om vervolgens nog een tijdje op een van de stranden van het eiland Sint Nikola voor de kust van Budva te liggen gaf een lekker vakantie gevoel.

De derde en laatste bestemming in Montengro was Kotor. Kotor zou ik zelf elke zomer wel heen kunnen. Het is de bestemming die de meest indruk op mij gemaakt heeft van de drie plaatsen die Jeroen en ik bezocht hebben. Kotor is gelegen in de Baai van – heel toepasselijk – Kotor, en net als Budva een stad met twee gedeeltes; een typische communistisch uitziend stadsgedeelte en een stari grad, omringd door hoge verdedigingsmuren ter verdediging van jawel, de Ottomanen.

Kotor is minder oud dan Budva, al wordt de nederzetting wel al genoemd in Romeinse schriften in 168 voor Christus. Net als Budva bestaat er ook een legende over de stichting van Kotor; de legende gaat dat de nympf Alkimi (moeder van Iason van het Gulden Vlies) de onbekende stichter van Kotor naar een platteau leidde in de baai waar een bron vers water was. In haar latere geschiedenis heeft Kotor altijd iets eigenwijs en onafhankelijks over zich gehad. In de Middeleeuwen was Kotor een onafhankelijke stadsrepubliek, midden in een grote Slavisch koninkrijk. In 1420 besloot Kotor om zich te voegen tot het grondgebied van Venetië, vanwege de expansiedrift van de Ottomanen. Sindsdien heeft Kotor minstens veertien overheersers zien komen en gaan, waaronder het Italië van Napoleon, de Engelsen (tijdens de Napoleon oorlogen) en het Habsburgse Rijk, al is de stad zelf nooit ingenomen. Het is de aardbeving van 1979 geweest die de stari grad bijna op diens knieën heeft gekregen, maar net als in Budva zijn mede dankzij een wereldwijde actie van UNESCO om geld in te zamelen alle beschadigde en verwoeste gebouwen met de orinigele bouwmaterialen hersteld.

De stari grad van Kotor is een typische oude stad, met kronkelige straatjes met natuurlijk de standaard toeristenshops, musea, eettentjes, ijscozaken en een divers arsortiment aan andere boetiekjes. Omdat Kotor een haven heeft waar middengrote cruise schepen kunnen aanmeren, is het met name in de ochtend – wanneer de massa cruise toeristen zich op de stari grad stort – redelijk druk, de rest van de dag valt het qua drukte wel mee. Wanneer je door de stari grad slentert, proef je geschiedenis. Bijna elk groot pand heeft wel een verhaal (met name de panden waar in de Venetiaanse tijd machtige politieke families gewoond hebben). Hetzelfde geldt voor de vele kerken, waarvan de de kathedraal van Tryphon als een van de oudste kerken uit de 12e eeuw stamt.

Overigens, de ‘Death by Chocolate’, die ik op een van de foto’s aan het wegsmikkelen ben, was een aannrader van de Engelse eigenaar van ons hostel. Ik geef toe, het was een lekker ijsje, maar vertel de eigenaar het het hostel maar niet dat ik wel eens een beter ijsje heb gehad.

Het meest indrukwekkend vond ik het fort van St. Ivan, wat 280 meter boven de stari grad ligt. Het is op sommige stukken een redelijk stijle klim, en de slecht onderhouden paden die bloot staan aan menig toerist en local die naar boven klimmen, vegetatie en erosie zijn af en toe heerlijk glibberig. Desondanks is de klim echt geweldig; naarmate je langs/over de oude paden en verdedigingsmuren - waarvan de oudste gedeelten uit de 11e eeuw en jongste uit de 18e eeuw stammen - omhoog trekt is de beloning een machtig uitzicht over de gehele Baai. Ik vond het een romantische foto waard, maar samen foto’s maken lukt ons niet altijd even goed - iets met niet snel tevreden zijn en een gezonde dosis ongeduld – de vraag is, wat hoort bij wie :D ?. Wordt vervolgd.

Het laatste hoogtepunt in Montenegro wat ik zeker nog even moet noemen was een middagje zwemmen in Perast, een klein plaatsje ongeveer 10 kilometer van Kotor vandaan. Perast staat bekend wegens diens machtige vloot uit de tijden van weleer (de Ventiaanse periode natuurlijk), een eeuwige rivaliteit met Kotor om de macht in de baai en om de twee kloosters die midden in de baai tegenover het stadje liggen – het Benedictijns Klooster van St George en het klooster ‘Our Lady of the Rock’. Het eerste klooster staat bekend om de moord die daar gepleegd is door een groep Perastijnen op de abt die door Kotor aangesteld was tijdens een zondagsmis in 1535. Een echte klassieke who-dunnit en een klein politiek akkefietje wat met behulp van Venetië toentertijd al snel onder het symbolische tafelkleed geveegd is. Het tweede klooster is gebouwd op een kunstmatig eiland, bestaande uit oude scheepswanden en rotsblokken. Het was een perfect middagje zwemmen in helderblauw water, met overal visjes en een mooi uitzicht op de twee kloosters.

Dit was het eerste blog over de wijdere Balkan regio. Voor degene die het nieuws rond Kosovo af en toe in de gaten houden en weten van de moord op de Eulexer uit Litouwen midden september tussen Zveçan en Leposavic; in noord-Mitro is het op dit moment redelijk rustig. Sinds de aanslag zijn de aantal zelfgemaakte bommen die af en toe ’s nachts onploffen niet drastisch toegenomen, al zijn ze nu duidelijk gericht tegen kandidaten voor de gemeenteraadsverkiezingen van volgende week zondag die zich uit hebben gesproken voor meer samenwerking met zuid-Mitrovica/Pristina. Tot nu toe zijn de explosieven gelukkig alleen gericht op het beschadigen van gebouwen en materieel bezit. De protesten tegen de verkiezingen – die elke keer ongeveer 500 man aantrekken – verlopen ook erg rustig. Wat de situatie hier en de relatie tussen Kosovo en Servië niet helpt is de recente uitspraak van premier Edrogan tijdens zijn bezoek aan Prizren op vrijdag de 25e (“Kosovo is Turkije en Turkije is Kosovo.”). We zullen zien wat dat voor gevolgen heeft de komende week.

Anyway, verkiezingen of geen verkiezingen, werk of geen werk, verwacht binnenkort blog posts over Croatië, Bosnië-Herzegovina, Belgrado en de nieuwe plaatsen die ik intussen alweer bezocht heb. Gelukkig zijn een deel van deze blogs al half geschreven, zodat het niet weer twee maanden duurt voordat ik wat nieuws post. Erewoord!

Ciao,

Anika